الاستیک ارتودنسی؛ همه چیز درباره نقش، انواع و نکات استفاده
ارتودنسی روشی مؤثر برای اصلاح نامرتبی دندان‌ها و مشکلات فکی است. بیشتر بیماران تنها براکت‌ها و سیم‌ها را به‌عنوان اجزای اصلی درمان می‌شناسند، در حالی که ابزارهای کوچک‌تری هم وجود دارند که در بسیاری از موارد برای تکمیل درمان ضروری‌اند. یکی از مهم‌ترین این ابزارها، الاستیک ارتودنسی است.
الاستیک ارتودنسی چیست؟
الاستیک ارتودنسی حلقه‌های کوچکی از جنس لاتکس یا مواد بدون لاتکس هستند که به براکت‌ها متصل می‌شوند. این کش‌ها با وارد کردن نیرویی ملایم اما مداوم، باعث حرکت کنترل‌شده دندان‌ها و اصلاح روابط فکی می‌شوند.
البته باید توجه داشت که استفاده از الاستیک ارتودنسی برای همه بیماران الزامی نیست. اما در بسیاری از درمان‌ها، به‌خصوص برای اصلاح مشکلات فکی یا هماهنگی بین دندان‌های بالا و پایین، بدون این ابزار دستیابی به نتیجه کامل امکان‌پذیر نخواهد بود.
اهمیت استفاده از الاستیک ارتودنسی
سیم‌ها و براکت‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند همه حرکات لازم دندان‌ها را انجام دهند. برای مثال، در موارد زیر حضور الاستیکها احتمالا ضروری می‌شود:
اصلاح اوربایت کم یا آندربایت (underbite)
جلو یا عقب بودن فک‌ها
درمان کراس‌بایت (crossbite)
اصلاح میدلاین
هماهنگی قوس‌های دندانی بالا و پایین
اگر بیمار طبق دستور پزشک از کش‌ها استفاده نکند، طول درمان افزایش یافته و در برخی موارد نتیجه نهایی دچار اختلال خواهد شد.
طول، ضخامت و نیروی الاستیکها
یکی از نکات مهم درباره الاستیک ارتودنسی این است که این کش‌ها در طول‌ها، ضخامت‌ها و سطوح نیرویی متفاوتی تولید می‌شوند. هر بیمار متناسب با شرایط خود نیاز به نوع خاصی از الاستیک دارد.
نکته بسیار مهم:
بیمار به هیچ وجه نباید از کش‌های دیگر یا از الاستیک‌هایی با مشخصات متفاوت استفاده کند. زیرا تغییر در طول یا نیروی واردشده می‌تواند باعث حرکت نادرست دندان‌ها یا حتی آسیب به بافت‌های دهان و لثه شود.
انواع الاستیک ارتودنسی
الاستیک‌های ارتودنسی در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
الاستیک‌های بین‌فکی (Interarch): برای هماهنگ کردن روابط فکی بالا و پایین.
الاستیک‌های درون‌فکی (Intraarch): تنها در یک فک به کار می‌روند.
الاستیک‌های کلاس II: مناسب بیمارانی که فک بالا جلوتر از فک پایین است.
الاستیک‌های کلاس III: برای اصلاح جلو بودن فک پایین نسبت به فک بالا.
الاستیک‌های مورب یا کراس: برای درمان کراس‌بایت.
الاستیک‌های مثلثی یا مربعی: برای بستن فضاها یا هماهنگی تماس دندان‌ها.
مدت زمان استفاده
گرچه بطور ایده آل الاستیکها باید 24 ساعته در جای خود قرار داشته باشند اما توصیه عمومی این است که الاستیک ارتودنسی بین ۱۶ تا ۲۲ ساعت در شبانه‌روز استفاده شود. این یعنی بیمار تنها هنگام غذا خوردن و مسواک زدن می‌تواند کش‌ها را بردارد و تا حد ممکن بلافاصله پس از آن دوباره در جای خود قرار دهد.
تعویض و پاره شدن کش‌ها
الاستیکها به مرور خاصیت کشسانی خود را از دست می‌دهند. همچنین ممکن است هنگام صحبت یا جویدن پاره شوند. به همین دلیل:
بیمار باید روزی یک تا دو بار کش‌ها را تعویض کند (طبق دستور ارتودنتیست).
در صورت پاره شدن، باید بلافاصله یک الاستیک جدید جایگزین شود.
همیشه بهتر است تعدادی کش اضافه همراه بیمار باشد.
ابزار کمک‌کننده: قلاب الاستیک
قرار دادن کش‌ها در ابتدا ممکن است برای بیمار کمی دشوار باشد. برای رفع این مشکل ابزاری به نام قلاب الاستیک طراحی شده است که فرآیند گذاشتن و برداشتن کش‌ها را بسیار آسان‌تر می‌کند. این وسیله به‌ویژه برای نوجوانان یا بیمارانی که هماهنگی دستی کمتری دارند، بسیار مفید است.
الاستیک‌های رنگی؛ ترکیب درمان و جذابیت
اخیراً نوعی از الاستیک‌های ارتودنسی با رنگ‌های متنوع تولید شده‌اند. این الاستیک‌های رنگی جنبه‌ای فانتزی دارند و برای بسیاری از بیماران، به‌خصوص نوجوانان، انگیزه بیشتری برای همکاری در درمان ایجاد می‌کنند. با این حال، انتخاب رنگ هیچ تفاوتی در عملکرد کش‌ها ایجاد نمی‌کند و صرفاً جنبه زیبایی دارد.
مشکلات رایج در استفاده
گرچه الاستیکها مفید و مؤثرند، اما برخی مشکلات احتمالی وجود دارند:
فراموش کردن استفاده منظم که باعث طولانی شدن درمان می‌شود.
احساس درد یا فشار در روزهای اول که معمولاً موقتی است.
آلرژی به لاتکس در برخی بیماران که با کش‌های بدون لاتکس قابل حل است.
توصیه‌های مهم برای بیماران
هرگز از کش‌های غیرپزشکی یا کش‌های معمولی به‌جای الاستیک ارتودنسی استفاده نکنید.
همیشه چند کش اضافه همراه داشته باشید.
کش‌ها را طبق دستور ارتودنتیست و در ساعات تعیین‌شده استفاده کنید.
در صورت بروز هرگونه مشکل (مثل پارگی مکرر یا درد شدید)، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
جمع‌بندی
الاستیک ارتودنسی یکی از اجزای مهم و در بسیاری از موارد ضروری درمان ارتودنسی است. این کش‌های کوچک و ساده با نیروی کنترل‌شده خود، به حرکت دندان‌ها و اصلاح مشکلات فکی کمک می‌کنند. موفقیت درمان در گرو همکاری بیمار و استفاده منظم از این الاستیکها است.
